Page 10 - Boşnak Dünyası Gazetesi Mart 2020

MART 10
www.bosnakdunyasi.com 2020

Bosna dilinde “y” harfi bulunmaz; bu ra karşı savundu. Karadağ üniforması Birçoğu dönmedi. Tam sayıyı söylemek
ses “j” harfi ile elde edilir. Đ Türkçedeki ile Moykovaçkoy Savaşında Avustur- mümkün değil. Alman-Avusturya-Ma-
“c” sesini verir. yalılara karşı savaştı. caristan-Türk-Ukrayna ve Orta Doğu
Örnek: İşte bu Boşnakların trajedisi idi! askeri arşivlerini incelemek gerekir.
Đenova – Okunuşu: Cenova Osmanlı Sultanlığı Balkan Savaşla- Her iki yazar sayının 5000’in üzerinde
Đul – Okunuşu: cül, (gül anlamın- rı ile Sancak’ı bırakmış ve Birinci Dünya olduğunu tahmin ediyor.
dadır.) Savaşı başlamıştı. Osmanlı ile Boşnak- Avusturya Macaristan, Sancak
Đurumlija nasıl gönüllü oldu? lar arasında bağ kopmuştu. Osmanlı sa- Bölgesi’ni ele geçirdiğinde Çanakkale
Bu konu ile ilgilenen iki önemli vaşa girdikten sonra binlerce Boşnak Savaşının sonlarına gelinmekteydi,
araştırmacı, akademisyen var. Dr. Ha- eski günlere dönme umuduyla Osmanlı gönüllülerin sayısı 5000 üzeri oldu-
run Crnovrşanin ve Dr. Recep Şkriyely ordusu sıralarında Galiçya cephesinde ğuna göre Çanakkale Savaşına katılan
(Redzep Şkrijelj). Onlara göre halk ara- çarpıştı. Boşnakların sayısı nasıl 16.000-20.000
sında bu “gönüllüler” “đurumlije” yada 21 Kasım 1915’de Avusturya Maca- olmaktadır? Sayı tam bilinmese de bun-
„đununlije“ olarak tanınıyorlardı. Bu ristan Sancak bölgesine girdi ve işgal dan bile fazla olması muhtemel!
kelimenin de Türkçe tekil “gönüllü” ke- etti. Bundan sonra Sancak Boşnakları- Avusturya Macaristan’ın 40 yıllık
limesinden üretildiğini ileri sürüyorlar. nı yani (đurumlija) gönüllüleri “din ve Bosna Hersek yönetimi sırasında kaç
Cevad Yahiç’in 5 ciltlik Bosna dili iman” “kim Türkse (Müslüman) gönül- Boşnağın göç ettiğini söylemek güçtür.
Đurumlija sözlüğünde bu kelimeyi bulmak müm- lü olarak kendini yazdırsın” parolası ile 1878-1914 yılları arasında Bosna’da,
harekete geçirdiler.
kün değil ama Cavit Begoviç ve Şefka
Balkan Savaşları sonrası da Sancak’tan
(Gönüllü) Begoviç Liçina tarafından hazırlanan Çanakkale Savaşında bulunan Boşnak Türkiye’ye göç edenlerin sayısının
Yukarıda adı geçen iki yazara göre
Sancakça Sözlük’te bu kelimenin kar-
çok çeşitli tahminler olmasına rağmen
şılığını bulmak mümkündür. gönüllülerin sayısı (đurumlije) 16.000 (70-300 bin) Mustafa İmamoviç’e göre
Günümüzde bir kısmı Sırbistan, bir Đurumlije: Askerlikten muaf olan- ile 20.000 arasında. Onlara göre bir- 150.000 kişiye ulaştığı tahmin edilmek-
kısmı Karadağ sınırları içerisinde kalan, lar dahil isteyerek ya da istemeyerek çok Müslüman bölgenin padişaha sırt tedir.
nüfusun büyük çoğunluğunu Boşnak- zorla Avusturya Macaristan ordusunda çevirdiği zamanda Boşnaklar hilafeti Yalnızca 1912 Balkan savaşları sıra-
ların oluşturduğu Osmanlı döneminde 1916 ve 1917 yıllarında doğu cephesine ve Osmanlı’yı korumak için savaşmış- sında yazar Safet Bandžović’e (Banço-
Bosna Eyaletine bağlı olan Sancak Böl- savaşmak için gönderilen asker. lardır. viç) göre Sancak’tan Türkiye’ye 16.500
gesi’nden Birinci Dünya Savaşı sırasın- Görüldüğü gibi bu sözlükte keli- Dr. Harun Crnovrşanin katılanları Boşnak göç etmiştir.
da gönüllü olarak Galiçya, Çanakkale, menin anlamına baktığımızda “gönül- isim isim araştırmış ve şu rakamlara Sanırım “Đurumlija” “gönüllü”lerin
Halep, Yemen, Mısır, Filistin ve Irak lü” anlamı çıkmıyor. Araştırmacıların ulaşmıştır. bir kısmı Çanakkale’de savaşmış ise de
cephesinde savaşanlara “gönüllü” an- ve halkın kullandığı anlam ile sözlük Sırbistan sınırları içerisinde yer çoğunluğu Galiçya’da, Mısır, Halep,
lamında “Đurumlija” denmektedir. anlamı farklı. Güncel Türkçe Sözlük'e alan Sancak bölümünden giden gö- Kafkasya, Irak ve Filistin cephesinde
Sancak tarihinin en önemli ve trajik baktığımızda cürüm: suç, yanlışlık, nüllüler; Yeni Pazar ilk duyurunun savaştı. Çanakkale ve Kurtuluş Sava-
olaylarından biridir. Avusturya Maca- kusur veya hata anlamında. Bana göre yapıldığı 18 Kasım 1916’da 1700 gö- şında savaşanlar 1878’den bu yana göç
ristan, Sırbistan ve Karadağ için savaş- đurumlije kelimesinin nasıl “gönüllü” nüllü, 2. duyuruda 1917’de 2000 kişi etmiş Boşnaklar ve çocuklarıdır. Ve bu
mak zorunda kalan Boşnaklar adına kelimesine devşirildiğinin araştırılma- katıldı. Tutin şehrinden 1916-17 yılları sayı yirmi binden de fazladır.
durum trajedi iken Osmanlı, padişah, ya ihtiyacı var. arasında 400-600 kişi katıldı. Sjenica Aziz hatıraları önünde eğiliyorum.
İslam ve sonra da Kurtuluş Savaşı için Beni daha iyi anlamanız için tarihle- şehrinden 650 kişi. Prijepole şehrinde Ruhları şad olsun.
savaştıklarında gerçekten “gönüllü” ri hatırlatmakta yarar görüyorum. Bos- 1026 kişi başvurmuş 900 kişi seçilmiş,
olduklarını hissetmiş ve bununla da na Hersek 1878 Berlin Antlaşması ile Brodarevo’da 200 gönüllü, Priboy 500 Đurumlije, jadna majko,
gurur duymuşlardır. Bugün de duy- Avusturya Macaristan tarafından işgal gönüllü, Rojaye-Bişevac 500 kişi, Bihor Iz Pljevalja kreću!
dukları gibi... edildi ve yönetimi ele geçirildi. ve isimleri saptanamasa da 150 kişi de Đurumlije, haj žalosna,
Bu durum halk şarkılarında yerini 5 Ekim 1908’de Bosna Hersek’i res- Taşlıca’dan katılmış. Iz Pljevalja kreću!
hemen bulmuştur. men ilhak etti. 1912/13 Balkan Savaşla- Bu kişiler Kosova Mitrovica’dan Bože mili, jadna majko
rı ile Yeni Pazar Sancağı Osmanlı’nın (bir aylık eğitimden sonra) Galiçya Dobrijeh junaka!
RODNA BOSNA elinden çıktı. Sırbistan Karadağ’ın eline cephesine gönderilmiş. Avusturya Bože mili, haj žalosna,
geçti. Macaristan’ın kendilerini kandırdıkla- Dobrijeh junaka!
Haj Rodna Bosno, daleko odosmo! 28 Temmuz 1914’te Avusturya Ma- rını bilmiyorlardı. İstanbul ve Hilafet’i Svaka svoga, jadna majko,
Haj, naşe majke, ne nadajte nam se! caristan Belgrad’ı bombalamaya başla- korumak için yola çıktıklarını düşünür- Cvijetom zakitila!
Haj mile seje, ne kunte se s nama! yarak Sırbistan’a savaş ilan etti. Alman- ken kendilerini doğu cephesinde Avus- Svaka svoga, haj žalosna,
Haj, vjerne ljube, vi se preudajte! ya 1 Ağustos’ta Rusya’ya, 3 Ağustos’ta turya Macaristan üniforması giymiş, Cvijetom zakitila!
Haj, nas çe care tamo ozeniti! Fransa’ya ve 4 Ağustos’ta İngiltere’ye ay-yıldız kol bandajı takmış Galiçya’da A ja moga, jadna majko,
Haj, sa mazerom i zlatnim çemerom! savaş açtı. Ruslara karşı savaşır buldular. Vezenom dolamom!
Haj, crnom zemljom i zelenom tra- 29 Ekim 1914’te Osmanlı Devleti A ja moga haj žalosna, ,
vom! Savaşı girdi. Osmanlı Padişahı “Halife” HAJDE DECO, ASKERİ! Vezenom dolamom!
sıfatıyla tüm Müslümanlar için “kutsal
VERİMLİ BOSNA cihat” ilan etti. Avusturya, Rusya ile Ga- Hajde, deco askeri! *****
liçya cephesinde uzun ve iki tarafın da Na vas Moskov navali!
Hey, verimli Bosna, avantaj sağlayamadığı savaşlar yaptı. Na vas Moskov navali! “Gönülllüler” zavallı annem,
biz çok uzağa gittik 19 Şubat 1915’de İngiliz-Fransız or- Za njim vranda udari Pljevlie’den yola çıktı!
Hey, annelerimiz, tak donanması Çanakkale Boğazı’nın Knigu pişe Enver Bej “Gönüllüler”, hey kederlerim,
bizden umudu kesin müstahkem mevkilerini bombalamaya Pa je şale u Stanbol. Pljevlie’den yola çıktı!
Hey, sevgili bacılarımız, başladı. 1915 yılın sonunda geri çekil- Ne boj se, Sultane, Yüce Tanrım, zavallı annem
üzerimize yemin etmeyin! diler. Jedren moja i tvoja Ama ne delikanlılar!
Hey, sadık sevdiceklerimiz, 21 Kasım 1915’de Avusturya Maca- Yüce Tanrım, hey kederlim,
başkalarıyla evlenin! ristan, Sancak Bölgesi’ne girdi ve işgal HAYDİ ASKER ÇOCUKLAR! Ama ne delikanlılar
Hey, hükümdarım, etti. Hepsi yarini, zavallı annem,
bizi orada evlendirirler! Avusturya Macaristan Kasım-Ara- Haydi asker çocuklar! Çiçeklerle süsledi!
Hey, mazer ve altın kemer ile! lık 1914 tarihlerinde Bosna Hersek’te Moskov size saldırdı! Hepsi yarini, hey kederlim,
Hey, kara toprak ve yeşil çimler ile! 41.157 asker topladı. Sırbistan’a saldırı Moskov size saldırdı! Çiçeklerle süsledi!
sırasında 3.382 asker yer aldı. Ukray- Sonrasında vandra vurdu, Bense yarimi, zavallı annem
(Çeviri: Dr. Safet Öztürk, Zaim Azemo- na, Polonya ve Rusya arasında yer alan Kitap yazar Enver bey, İşlenmiş dolamayla!
viç, u rijecima lijeka ima, Rozaje 1987, Galiçya’da 1,5 milyon asker mobilize Ve onu İstanbul’a gönderir Bense yarimi, hey kederlim
p10) edildi. Bu askerler içinde Boşnaklar Sakın korkma Sultanım, İşlenmiş dolamayla
mevcuttu. Boşnaklar Batı cephesinde Edirne hem benim hem de senin
Bosnaca, Bosna dili, Boşnakça di- de Avusturyalılar ile beraber savaştı. (Çeviri: Dr. Safet Öztürk “Otkidoh
lin yapısına uygun olarak bazı seslerin Sancak Bölgesi Balkan Savaşında (Çeviri: Dr. Safet Öztürk, Zaim Azemo- stručak do zemlje”, Avdije Avdića,
(harflerin) ilave edildiği Latin abecesi Sırbistan ve Karadağ’ın eline geçmiş- viç, u rijecima) Bijelo Polje, 2011.)
kullanır. Alfabede 4’ü sessiz 30 harf var- ti. Birinci Dünya Savaşı başladığında
dır. Okunurken Türkçede olduğu gibi (1914/1915) Sancak Boşnakları Sırp Galiçya’da hayatta kalanlar Mısır,
her harf kendi sesini vererek okunur. üniforması ile Belgrad’ı Avusturyalıla- Filistin ve Irak cephesine gönderildi.